ZIBAKENAR

تمامی آیین ها و یادمان هایی که مردم ایران در هنگامه های گوناگون بر پا می داشتند و بخشی از آنها همچنان در فرهنگ این سرزمین پایدار شده است، با منش، اخلاق و خرد در آمیخته بود و در همه آنها:

اعتقاد به پروردگار

امید به زندگی

نبرد با اهریمنان و بدسگالان و مرگ پرستان

در قالب نمادها، نمایش ها و آیین های گوناگون نمایشی گنجانده شده بود.

بوته افروزی

کوزه شکنی

قاشق زنی

فال گوش

آش

آش ابودردا

آش چهل گیاه

فال بولونی

آوازها و سرودها

جارو زدن به دختران

شال اندازی

گره گشایی

به نحوه اجرای برخی از آنها خواهیم پرداخت.....

چهارشنبه سوری

بوته افروزی

رسم است که پیش از پریدن  آفتاب روز سه شنبه آخر هفته، هر خانواده بوته های خار و گزنی را که از پیش فراهم کرده اند روی بام یا زمین حیاط خانه و یا در گذرگاه در سه یا پنج یا هفت «گله» کپه می کنند.

با غروب  آفتاب و نیم تاریک شدن آسمان، زن و مرد و پیر و جوان گرد هم جمع می شوند و بوته ها  را آتش می زنند.

در این هنگام از بزرگ تا کوچک هر کدام سه بار از روی بوته های  افروخته می پرند، تا مگر ضعف و زردی ناشی از بیماری و غم و محنت را از خود بزدایند  و سلامت و سرخی و شادی به هستی خود بخشند. مردم در حال پریدن از روی آتش ترانه هایی  می خوانند.

زردی من از تو ، سرخی تو از من

سردی من از تو ، گرمی تو از من

غم برو شادی بیا ، محنت برو روزی بیا

و....

چهارشنبه سوری

می گفتند:

خاکستر آتش چهارشنبه سوری شگون ندارد!

آنها خاکستر به جامانده را به کنار دیواری می ریختند و رسم بر این بود که اگر کسی خاکستر را بیرون ریخته باید درب خانه را بزند و کسی در درون خانه بپرسد : "کیست؟"

و او جواب دهد: "منم ".

سپس از او بپرسند: "از کجا آمده ای؟"

و او جواب دهد: "از عروسی"

بعد به او بگویند: "چه آورده ای؟"

و او پاسخ دهد: "تندرستی".

چهارشنبه سوری

* کوزه شکنی

پس از آتش افروزی مقداری زغال به نشانه سیاه بختی ، کمی نمک به علامت شور چشمی ، و یکی سکه دهشاهی (کم ارزش) به نشانه تنگدستی در کوزه ای سفالین  می انداختند و هر یک از افراد خانواده یک بار کوزه را دور سر خود می چرخاند و آخرین نفر ، کوزه را بر سر بام خانه می برد و آن را به کوچه پرتاب می کرد و می گفت:

درد و بلای خانه را ریختم  به توی کوچه»

یا

 درد و بلای ما بره تو کوزه ، کوزه بره تو کوچه!

و باور داشتند که با دور افکندن کوزه، تیره بختی، شور بختی و تنگدستی را از خانه و خانواده دور می کنند.

چهارشنبه سوری

* قاشق زنی

افراد آرزومند و حاجت دار (بیشتر زنان) یا فقرا ، قاشقی با کاسه ای مسین بر می دارند و شب هنگام در کوچه و گذر راه می افتند و در برابر هفت خانه می ایستند و بی آنکه حرفی بزنند پی در پی قاشق را بر کاسه می زنند.

صاحب خانه که می داند قاشق زنها نذر و حاجتی دارند یا فقیر نیازمندی است ، شیرینی ، آجیل، تخم مرغ یا مبلغی پول در کاسه های آنان می گذارد.

اگر قاشق زنان در قاشق زنی چیزی به دست نیاورند، از برآمدن آرزو و حاجت خود نا امید خواهند شد!

گاه مردان به ویژه جوانان، چادری بر سر می اندازند و برای خوشمزگی و تمسخر به قاشق زنی درب خانه ی دوست و آشنا و نامزد خود می روند.

چهارشنبه سوری 

* فال گوش

کسانی که حاجت دارند (بیشتر در ارتباط با ازدواج و سفر و زیارت) ، غروب شب چهار شنبه سوری نیت می کنند و از خانه بیرون می روند و در چهار راه یا معبری به فال گوش می ایستند و به نیک و بد یا تلخ و شیرین گفتن نخستین عابری که از کنارشان می گذرد، توجه می کنند و هر چیزی که او بگوید را بر اساس نیت خود به فال نیک یا بد می گیرند. اگر گفته عابر موافق با آرزوی وی یا محتوی سخنانی دلنشین و شاد باشد، آن آرزو را برآورده شده می پندارد. ولی اگر سخنانی تلخ و اندوه زا بشنود ، رسیدن به مراد و آرزو را در سال نو ممکن نخواهد دانست !

برخی به جای رفتن به چهارراه و معابر، این کار را در پشت درب منزل همسایگان یا درب اتاق انجام می دهند و نخستین سخنی را که از منزل یا اتاق شنیدند به فال خوب یا بد برداشت می کنند.

معمولا هم به درب منزل افراد خوش خُلق و با ادب می روند

چهارشنبه سوری 

* فال گرفتن با بولونی

یکی از شیرین ترین آداب قدیمی ِ چهارشنبه سوری فال گرفتن با بولونی است که بیشتر برای بازی و تفریح انجام می گرفت.

بولونی به کوزه دهان گشاد کوچکی گفته می شود که در گذشته برای نگهداری ادویه خشک یا ترشی و مربا و غیره از آن استفاده می شد.

در این مراسم زنان و دختران جوان و بچه ها گرد هم می آمدند و هر کسی یکی از چیزهایی را که به همراه داشت به عنوان نشانه به درون بولونی می انداخت.

آنها بر روی قطعه های کاغذ ، اشعاری می نوشتند و آنها را هم به درون ظرف می انداختند. سپس یکی از آنها باید کاغذی را از درون بولونی بیرون می آورد و شعر روی آن را می خواند. او مجددا دست خود را درون بولونی می کرد و این بار یکی از اشیای را از آن بیرون می کشید. آن شی به هر کس که تعلق داشت، شعر نیز به عنوان وصف الحال او و فالش در نظر گرفته می شد.

چهارشنبه سوری 

* آش رشته

مردم در شب چهارشنبه آخر سال ، آش رشته یا انواع آش محلی را درست می‌کنند. در واقع گفته می‌شود خوردن آش رشته به این دلیل است که رشته امور را در سال جدید به دست گرفته و سال موفق و پرباری داشته باشیم.

همان رشته‌های درازی که قرار است تا آخر سال بعد رشته امور را به دست کاسه به دست‌ها بدهد!

چهارشنبه سوری 

* آش ابودردا

در اصل بیشتر کسانی این آش را می‌پزند که بیماری در خانه دارند و شفای او را در سال جدید می‌خواهند ، یا جهت بخت گشایی !

داخل آش ابودردا باید ۷ جور بنشن باشد. فرقی ندارد نخودش چه قدر باشد و لوبایش چه اندازه. مهم داشتن ۷ جور بنشن است. همین.

روش تهیه‌اش هم درست مانند آش رشته است. با‌‌ همان رشته‌های درازی که قرار است تا آخر سال بعد رشته امور را به دست کاسه به دست‌ها بدهد.

با این تفاوت که معتقدند مواد اولیه این آش باید حتما از راه گدایی تامین شود.

تقریبا شبیه آش هفت فاطمه !

مقداری از این آش را به بیمار می خوراندند و بقیه را بین فقرا تقسیم می کردند.

چهارشنبه سوری 

* آش چهل گیاه

در شب چهارشنبه سوری آش چهل گیاه می‌پزند که نشان از دوا و درمان دارد.

اجزا این آش همگی از سبزیجات و نباتی می باشد و هیچگونه ماده ی حیوانی و غیر طبیعی در آن مورد استفاده قرار نمی گیرد.

چهارشنبه سوری 

* جارو زنی

در شب چهارشنبه سوری دختران دم بخت را با جارو می‌زنند و به بهانه جارو کردن اتاق آنها را از اتاق به سمت حیاط بیرون می کردند

حتی گاهی از خانه بیرون می‌کردند

به این امید که بختشان باز شود.

البته جارو زنی گاهی هم شامل پسران می شد هر چند به ندرت

این رسم هم قدمتش به بیش از دوره قاجار نمی رسد.

چهارشنبه سوری 

* شال اندازی

در گذشته که سقف خانه ها به هم وصل بود و هم ارتفاع بودند

و معمولا ازدواج ها فامیلی و محلی صورت می گرفت

جوانانی که نامزد می کردند از روی پشت بام خانه دختر، شال خود را به پایین می‌انداختند و دختران در گوشه شال، تخمه و شیرینی می‌پیچیدند.

چهارشنبه سوری 

* گره گشایی

گره گشایی نیز یکی از آداب جالب و مخصوص این روز می باشد که در آن کسانی که بختشان گره خورده و یا در کارشان مشکلی روی داده بود ، گوشه ای از لباس خود را گره می زدند و در راهی می ایستادند، سپس از اولین نفری که می دیدند می خواستند تا آن گره را برایشان باز کند. به این ترتیب امیدوار بودند تا مشکلشان حل شود!

در شب چهارشنبه سوری دختران دم بخت ابریشم هفت رنگ به کمر بسته و صبح روز چهارشنبه کودک نابالغی را وا می‌دارند که ابریشم را باز کند به این نیت که گره از بختشان باز شود!

(البته قدمت این موارد به بیش از دوره قاجار نمی رسد هرچند هنوز پابرجاست)

* آجیل مشکل گشا

«آجیل هفت رنگ» با نام آجیل مشکل گشای چهارشنبه سوری را از یک دکان رو به قبله می خریدند و هنگام پاک کردن و مخلوط کردن ِ آجیل، قصه معروف خارکن را نقل و به نیت برآورده شدن حاجاتشان میان مردم پخش می کردند،

این آجیل جنبه نذری داشته است.

این آجیل از نوع شیرین و دارای

گردو، کشمش، توت خشک ، نقل ، شکر ، نخودچی شکری ، تخمه آفتابگردان یا کدوی بدون نمک و انواعی از برگه ها، مویز و انواعی شکلات و تافی است که معمولا مخلوطی از هفت مورد را شامل می شده است

* آجیل چهارشنبه سوری

در این شب «آجیل هفت مغز» با نام آجیل چهارشنبه سوری از تنقلات شب چهارشنبه سوری به شمار می رود .

این آجیل از نوع شیرین و دارای

گردو

کشمش

توت خشک

پسته

فندق

بادام

مویز

انجیر

خرما

سنجد

نخودچی

آب نبات

تخمه بدون نمک

برنجک (برنج بوداده)

برگه هلو

زردآلو

و گندم برشته است.

این آجیل فلسفه عمیقی دارد. اجزای این آجیل رنگارنگ و زیبا همه از دانه‌های خودردنی و رستنی‌هایی است که بیش از هزاران سال پیش از زمین و طبیعت می‌گیرد. در واقع مجموعه آجیل چهارشنبه سوری طبقی است آراسته از هدایا و دهش‌های خاک که رابطه انسان و طبیعت را تایید و تاکید می‌کند.

اساس برپایی ِ جشن چهارشنبه سوری

جمع شدن در کنار هم ، همراه خانواده

تلاش در جهت انبساط خاطر جمعی و ایجاد شور و نشاط و شادمانی برای رفتن به استقبال از سال نو

تحکیم پیوندها و کاهش کدورت ها

افزایش امید و کاهش ناملایمات سال جاری و جلوگیری از ادامه یافتن این ناملایمات و دلگیری ها در سال آینده بوسیله سرگرمی ها و شوخ طبعی ها

چه اینکه به شدت سفارش می شد در این شب از بیان صحبت های ناملایم و اندوهناک و غیر نشاط آور و ناامید کننده پرهیز شود

شاید فال گوش ایستاندن نوعی افزایش روانی امید به آینده بود چون همه در این شب سعی می کردند حرف های امیدوارکننده و زیبا بزنند و فال گوش نشینان حرف های زیبا و نشاط بر انگیز می شنیدند ...

بهتر است بگوییم ، کسانی که با منفجر کردن ترقه و پراکندن آتش ، و ایجاد آلودگی های صوتی ، سلامتی مردم را هدف می گیرند، با تن دادن به رفتاری آمیخته به هرج و مرج روحی، آیین چهارشنبه سوری را تحریف کرده اند.

تمامی آیین ها و یادمان هایی که مردم ایران در هنگامه های گوناگون بر پا می داشتند و بخشی از آنها همچنان در فرهنگ این سرزمین پایدار شده است، با منش، اخلاق و خرد در آمیخته بود و در همه آنها:

اعتقاد به پروردگار

امید به زندگی

نبرد با اهریمنان و بدسگالان و مرگ پرستان

در قالب نمادها، نمایش ها و آیین های گوناگون نمایشی گنجانده شده بود.

و هیچکدام هم رنگ و بوی مذهبی یا قومی ندارند.

در چهارشنبه سوری رسم بر این است که کوچکترها به رسم احترام در خانه بزرگ خاندان گرد هم آیند و از کنار هم بودن لذت ببرند.