ZIBAKENAR

هرچند از مدت‌ها قبل، وزارت آموزش‌وپرورش در حال تدارک اپلیکیشنی اختصاصی برای دانش‌آموزان بود، اما کرونا و قرنطینه و تعطیلی اجباری مدارس در سال تحصیلی 98-99 باعث شد که آنها زودتر از موعد از اپلیکیشن خود رونمایی کنند. بااین‌حال، نبودن زیرساخت‌های مناسب در بسیاری از نقاط ایران، می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری به دانش‌آموزان کم‌برخوردار بزند و همچنین بسیاری از آنها را از تحصیل باز بدارد. مسئله اینجاست بسیاری از خانواده‌ها برای اینکه نمی‌توانند لوازم‌التحریر فرزندان خود را تهیه کنند، از فرستادن فرزندانشان به مدرسه ممانعت می‌کنند، اکنون آنها چگونه می‌توانند شرایط آموزش آنلاین فرزندانشان را فراهم کنند؟ پیش‌تر مهدی شرفی، سرپرست مرکز برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات وزارت آموزش‌وپرورش، به «شرق» از اجباری‌بودن نصب این اپلیکیشن خبر داده بود. شرفی گفته بود، همه دانش‌آموزان باید به این مجموعه متصل شوند. با تعطیلی ناشی از کرونا وزیر آموزش‌وپرورش اعلام کرده است مبنای آموزش ما از کلاس‌های حضوری تبدیل به آموزش آنلاین شود و دانش‌آموزان باید تا پایان این هفته فعال شوند. اگر می‌خواهیم کلاس برگزار شود، باید داخل مجموعه باشد و اجباری است، مگر جاهایی که از نظر سخت‌افزاری خانواده‌ها مشکل تهیه اینترنت داشته باشند که باید دنبال راهکارهای جایگزین مثل آموزش تلویزیونی باشیم.

شوخی اپلیکیشنی شاد

حالا از گوشه و کنار ایران خبر می‌رسد بسیاری از خانواده‌های مناطق محروم توانایی نصب اپلیکیشن شاد را ندارند. دلیلش هم بسیار ساده است؛ آنها نه‌تنها گوشی هوشمند ندارند، بلکه کلا دسترسی به اینترنت و حتی تلویزیون ندارند و به همین دلیل فرزندانشان حتی به شبکه آموزش هم برای دیدن برنامه‌های آموزشی دسترسی ندارند و به همین راحتی از چرخه آموزش حذف شده‌اند. عبید ملک‌رئیسی، سرباز معلم در استان سیستان‌و‌بلوچستان، در روزهای اخیر درباره مصائب دانش‌آموزان استان در ارتباط با اپلیکیشن شاد نوشته بود. او به «شرق» می‌گوید حداقل شش دانش‌آموز او به همین دلیل ترک تحصیل کرده‌اند. ملک‌رئیسی می‌گوید: «باید واقع‌بین باشیم. بحث ما اول اینترنت است و بعد سراغ اپلیکیشن شاد برویم، استان سیستان‌وبلوچستان دو میلیون و 800 هزار نفر جمعیت دارد که حدود 51 درصد استان ما روستانشین است و مطابق آمار وزارت ارتباطات، فقط پنج‌درصد از روستاها به شبکه‌های مخابراتی دسترسی دارند. نرم‌افزار شاد در چنین شرایطی تنها یک شوخی برای دانش‌آموزان در این وضعیت است. نه شبکه اینترنت وجود دارد و نه صداوسیما. دانش‌آموزان حتی برای دیدن برنامه‌های شبکه آموزش هم مشکل دارند. مطابق ‌آمار خود مدیرکل آموزش‌وپرورش استان، حدود 300 روستا به شبکه‌های صداوسیما دسترسی ندارند. این آمار رسمی است و من فکر می‌کنم آمار بیشتر از اینها باشد». او در ادامه می‌افزاید: «من برای دانش‌آموزانم مجبور شدم تدریس خانه‌به‌خانه انجام دهم. کاربرگ‌ها را به دانش‌آموزان تحویل دادم و بعد از 10 روز سراغشان می‌روم و کاربرگ‌ها را جابه‌جا می‌کنم. مدیر کل‌ آموزش‌وپرورش گفته بود دانش‌آموزانی که دسترسی به صداوسیما و اینترنت ندارند، در اختیارشان سی‌دی و پک آموزشی قرار می‌دهیم. اولا که ما پکی ندیدیم. در ثانی وقتی خانه‌ای کامپیوتر و حتی تلویزیون ندارد، چطور از سی‌دی آموزشی شما استفاده کند؟ افرادی که در مناطق روستایی زندگی می‌کنند بیشترشان گوشی ندارند، آنهایی هم که دارند گوشی ساده دارند و اگر هم گوشی داشته باشند، اکثرشان کم‌سواد و بی‌سواد هستند، فرضا روستایی اینترنت داشته باشد، از اولیای دانش‌آموزان چطور بخواهیم که اپلیکیشن نصب کنند؟» او در ادامه با اشاره به اینکه این اتفاق منجر به ترک تحصیل دانش‌آموزان شده است، افزود: «از 36 دانش‌آموز من شش دانش‌آموز ترک تحصیل کردند و خانواده‌شان گفتند که دیگر تحصیل برای آنها فایده ندارد. می‌شود برای بچه‌های راهنمایی و دبیرستان که خواندن و نوشتن بلد هستند فکری کرد، اما هیچ‌کس فکر نمی‌کند چه بر سر دانش‌آموزان ابتدایی خواهد آمد». 

شاد برای همه نیست

عسل نعمت‌الله‌زاده، مسئول آموزش جمعیت امام علی(ع)، روایتش شبیه ملک‌رئیسی است، او درباره مشکلات خانواده‌های محروم و اپلیکیشن شاد به «شرق» می‌گوید: «مشکل اصلی ما این بود که در این دوران بچه‌هایی که کلا زیرساخت فضای مجازی نداشتند، عملا دسترسی هم به آموزش نداشتند؛ یعنی کلا ما خیلی زحمت کشیدیم که این بچه‌ها در مدارس ثبت‌نام کنند و شور و شوق مدرسه‌رفتن داشتند. اما بعد از تعطیلات اجباری به‌دنبال کرونا، تمام ذوق آنها از بین رفت. قبل از شاد، آموزش را روی روبیکا برده بودند و بچه‌ها نتوانستند با روبیکا کار کنند و نوبت به شاد رسید. مشکل اینجاست برای بچه‌های این مناطق روبیکا و شاد فرقی ندارد، آنها اصلا دسترسی به گوشی که هیچ، ‌حتی تلویزیون ندارند تا آموزش را از طریق برنامه‌های شبکه آموزش دنبال کنند و عملا بچه‌های ما از چرخه آموزش خارج شدند». او در ادامه افزود: «وقتی که یک راهکاری برای بچه‌ها در نظر گرفته می‌شود، در آن راهکار باید تمام افراد جامعه دیده شوند. بچه‌هایی که الان دسترسی به گوشی همراه دارند،‌ اگر حتی معلمی وجود نداشت می‌توانستند ازطریق اینترنت آموزش ببینند، ولی این تصمیمات برای همه افراد اجتماع نیست و تصمیمی گرفته شده که همه اقشار در آن دیده نشدند».

اما نسیم روایت دیگری دارد. او دخترش دانش‌آموز کلاس چهارم یکی از مدارس غیرانتفاعی مشهور در غرب تهران است. نسیم می‌گوید مدرسه در ابتدا آنها را اجبار کرده که از اپلیکیشن شاد استفاده کنند، اما آنها زیربار نرفته‌اند. او می‌گوید: «وقتی آموزش ازطریق واتس‌اپ پیش می‌رود چرا باید این کار را بکنیم؟ من هیچ اپلیکیشنی روی تلفنم نصب نمی‌کنم مگر ضروری باشد. خانواده‌ها چند نفر نصب کردند و بچه‌ها گفتند اپلیکیشن کند است و مدرسه هم گفت روی همان واتس‌اپ آموزش را ادامه می‌دهیم. حالا مدیریت پیام داده نصب شاد الزامی است، شما نصب کنید که ما گزارشش را به آموزش‌وپرورش بدهیم، اما از همان واتس‌اپ و تلگرام استفاده می‌کنیم».

رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش‌وپرورش، در گفت‌وگو با «شرق»، درباره اپلیکیشن شاد و ضرورت به‌روزکردن آموزش در کشور می‌گوید: «نظام‌های آموزشی برای پویاشدن، حتما باید متناسب با تغییرات پیش بروند. استفاده از بستر فناوری یک ضرورت انکارناپذیر است و اصلا اگر مسئله کرونا را هم نداشتیم، باید بپذیریم ظرفیت فناوری به‌خصوص ازنظر تنوع‌بخشیدن به منابع یادگیری، اصلا قابل مقایسه با آموزش‌های سنتی نیست. اینکه فضای ارتباط را تداوم می‌بخشد و آن را محدود به کلاس درس نمی‌کند و این ارتباط می‌تواند در بقیه ساعات هفته ادامه داشته باشد. این جنبه‌های مثبت باعث می‌شود ما به سمت آن برویم». او در ادامه افزود: «برنامه شاد هم در وهله اول به عنوان یک بستر در کنار بقیه بسترهای‌آموزشی است که آموزش‌وپرورش در ایام کرونا برای تداوم آموزش استفاده کرده است؛ همچنین تلویزیون آموزشی که از اسفندماه آغاز شده، استفاده از ظرفیت راهبران آموزشی برای مناطق دوردست و استفاده از ظرفیت رادیو و ارسال بسته‌های آموزشی، ارسال درس‌نامه‌ها و کارهایی که خود معلمان در فضای مجازی به صورت خودجوش برای عقب‌نماندن دانش‌آموزانشان انجام دادند، از ظرفیت‌های ما بود. در کنار اینها آموزش‌وپرورش،‌ تصمیم گرفت برای ایجاد یک فضای هماهنگ و منسجم بستری را ایجاد کند که هم در ایام تعطیلی اثربخش باشد و هم در طولانی‌مدت یک منبع یادگیری خوب و دائمی باشد. ما برای محتوای یادگیری می‌‌توانیم کانال ایجاد کنیم و این امکان برای همه معلمان وجود دارد که کارهایشان را بفرستند. تا پیش از این بر فرض یک معلم در مناطق دوردست کلی زحمت می‌کشید اما کسی آن را نمی‌دید، اما حالا این امکان وجود دارد که فیلم کارش را بفرستد و این کار در سطح ملی دیده شود». او در پایان خاطرنشان کرد: «قطعا هر کاری در شروع مشکلاتی دارد، اما اگر بخواهیم منصفانه نگاه کنیم، با توجه به حجم کار و میزان زمانی که شروع شده، اشکالاتش قابل چشم‌پوشی است. اما این اشکالات پیگیری و اصلاح می‌شود». گزارش‌هایی درباره دردسرهای استفاده از شبکه شاد برای دانش‌آموزان و معلمان منتشر شده که نشان می‌دهد عدالت آموزشی یکی از نکاتی است که طراحان «شاد» توجه چندانی به آن نکرده‌اند. گزارش‌هایی از دسترسی‌نداشتن حدود ۳۵ تا ۴۵ درصد دانش‌آموزان یک استان محروم نشان می‌دهد بخش کارشناسی آموزش‌وپرورش نتوانسته در طراحی خود، تفاوت‌های ساختاری و طبقاتی در گستره کشوری مانند ایران را لحاظ کند.